Onroerend erfgoed

Historische gebouwen, sites en landschappen zijn herkenbare bakens in een veranderende omgeving, ze laten zien waar we vandaan komen, wie we zijn en welke ontwikkeling we doormaken. Het is daarom van belang om zorg te dragen voor deze sites en ze op een goede manier door te geven aan toekomstige generaties. Ze blijven het verhaal vertellen van een dorp, een stad, een natie. Erfgoed is van belang voor de toekomst van Vlaanderen, voor het debat over identiteit en voor de zoektocht naar wat ons allen bindt.

De volgende jaren staan er belangrijke restauratieprojecten op de agenda. Deze projecten moeten samen met nog veel ander erfgoed dat bestaat en herleeft, vlaggenschepen worden van de Onroerend Erfgoedzorg.

Vlaanderen heeft ook een rijke maritieme geschiedenis. Van belangrijke speler in het zeer uitgebreide internationale handelsnetwerk uit de Middeleeuwen tot de scheepsbouwwerven uit de 19de eeuw en de actuele havens van Antwerpen, Gent en Brugge. Voor dit ‘varend erfgoed’ beschikken we al enkele jaren over een degelijk kader dat inventariseren, beschermen en subsidiëren regelt en enkele ‘flankerende instrumenten’.

Inzake archeologie waren de afgelopen jaren belangrijk voor de implementatie van de nieuwe archeologische regelgeving. De financiering en betaalbaarheid van archeologische trajecten, de doorlooptijd ervan en de wetenschappelijke meerwaarde en ontsluiting blijven permanente aandachtspunten.

We zetten ons verder in voor de erkenning als Werelderfgoed van sites in Vlaanderen die van Uitzonderlijke Universele Waarde zijn.

Concrete voorstellen

• Het Onroerend Erfgoed zal nog meer ingezet worden als troef. We doen dit zeker niet alleen. Uitdaging is om met diverse partners een goede (her-)bestemming te vinden voor ons onroerend erfgoed, die economisch en functioneel haalbaar is en waarbij we het erfgoed niet onder een stolp plaatsen maar inzetten in een bredere maatschappelijke context: toerisme, werkgelegenheid, vastgoedwaarde, … We kiezen voor een innovatieve omgang bij ons bestaand patrimonium. Leegstand en verkommering gaan we tegen. Kadering en duiding moeten volstaan om het erfgoed te situeren in zijn tijd. Een optimale energiezuinigheid en toegankelijkheid in de Onroerenderfgoedzorg wordt gestimuleerd en nagestreefd.
• Als Vlaamse Overheid vervullen we een voorbeeldfunctie bij het beheer en de herbestemming van onze eigen sites.
• Het erfgoedbeleid is er op gericht om de getuigen van ons verleden te behouden voor de toekomstige generaties, hiervoor wordt het beschermingsinstrument ingezet. Om te weten of het behoud van het beschermd erfgoed geslaagd is, zullen we de huidige voorraad beschermd erfgoed verder evalueren op basis van onze hedendaagse inzichten inzake erfgoedwaarden. We evalueren daarbij, samen met de lokale besturen, de wijze van beschermen, de versterkte mogelijkheid tot declassering, de omvang van de bescherming en de functionaliteit en de er aan gerelateerde juridische gevolgen.
• We evalueren en optimaliseren de inventarissen/lijsten (het tot stand komen ervan, de criteria en de gevolgen) en zetten verder in op de onroerenderfgoedrichtplannen.
• Inzake regelgeving streven we naar vereenvoudiging en rechtszekerheid.
• Bij een aantal maatschappelijke sectoren leeft het aanvoelen dat de archeologische erfgoedzorg een impact heeft op ontwikkelingsprojecten. Daarom voeren we -wanneer alle duurzame effecten van de archeologieregelgeving zichtbaar zijn - een grondige evaluatie uit in samenspraak met de betrokken actoren. Op basis van de resultaten sturen we de regelgeving en de uitvoeringspraktijk bij waar nodig.
• We zetten in op het beheer van het onroerend erfgoed, bijzondere uitdagingen liggen daar bij de kerken en kastelen.
• Ook het beheer van het meer grootschalige varend erfgoed vormt een knelpunt, een aantal dossiers stuiten op een beheersuitdaging die voor het gemiddelde openbare bestuur moeilijk is. Daarom ontwikkelen we, samen met de partners, een haalbare oplossing voor die schepen en dat rijke maritieme verleden.
• Lokale besturen moeten actiever betrokken worden bij het beschermen van ons onroerend erfgoed. Zij spelen een belangrijke rol bij het evalueren van ons erfgoedbestand. Daarnaast moet bij beschermings- of restauratiebeslissingen ook rekening gehouden worden met het belang dat zij hechten aan het erfgoed in het kader van geïntegreerde projecten of hun uitgewerkte visie op onroerend erfgoed.

1. Financiering erfgoedzorg

• De wachtlijst met restauratie- en erfgoedpremiedossiers is de voorbije regeerperiode significant ingekort maar ondanks de hoge investeringen in de restauratie en het onderhoud van beschermd erfgoed die gebeurden is er nog steeds een wachtlijst.
• De financiering van de erfgoedsector zal dus verder hertekend moeten worden:
• Met extra investeringsmiddelen maken we een inhaalbeweging in het wegwerken van de wachtlijst. Tevens onderzoeken we of er andere maatregelen genomen kunnen worden die de wachtlijst mee kunnen helpen terug dringen.
• We hervormen het premiestelsel om te komen tot een aanvaardbare wachttijd voor dossiers op de wachtlijst. We hebben hierbij aandacht voor het bewaren van het Onroerend Erfgoed, de efficiëntie en rechtszekerheid van het premiestelsel en de maatregelen en voorwaarden die opgelegd worden door het agentschap Onroerend Erfgoed.
• Om de levensduur van restauraties te verlengen wordt volop de kaart van het onderhoud en goed huisvaderschap getrokken. Dit heeft een dubbel voordeel: niet alleen blijft de authenticiteit van een monument beter bewaard, het heeft ook belangrijke positieve financiële consequenties
• Voor de restauratie van sites zetten we ook in op financiering uit de privésector. We bekijken instrumenten zoals crowdfunding en een erfgoedloterij.
• We onderzoeken hoe de kost en de doorlooptijd van archeologisch onderzoek verder verlaagd kan worden.

2. Ruimte voor landschap in het omgevingsbeleid

• Naast het beschermen van onze meest waardevolle cultuurhistorische landschappen als Onroerend Erfgoed bouwen we tijdens deze regeerperiode verder een volwaardig en transversaal landschapsbeleid uit. De strategische doelstellingen van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) inzake landschappelijke kwaliteit brengen we volop in de praktijk.
• We doen dit door:
  • het aspect landschap structureel te verankeren in de aanpak van de Vlaamse Overheid om omgevingsuitdagingen sectoroverschrijdend op te lossen en om de omgevingskwaliteit te versterken;
  • te zorgen dat binnen de Vlaamse Overheid landschap transversaal en geïntegreerd wordt benaderd. We doen dit door projecten te ondersteunen, een methodiek voor landschapskarakterisatie te ontwikkelen, maatschappelijk bewustzijn voor het landschap te creëren en verbanden te leggen met verschillende bestuursniveaus en –entiteiten om expertise te bundelen en ervaringen te delen.

3. Het agentschap en onze prioritaire partners

Op ambtelijk vlak blijven we inzetten op een proactieve en klantgerichte overheid. Als erfgoed te conservatief benaderd wordt, werkt dit contraproductief, het doet de erfgoedwaarden degraderen en creëert leegstand op termijn. Ook bij grote en complexe projecten werkt men niet vertragend, maar oplossingsgericht.

We zetten volop in op digitalisering: een toelating werken, een premie- of subsidieaanvraag zal in de toekomst op een snelle en eenvoudige manier en met een beperkte dossiersamenstelling aan te vragen zijn. Dit integreren we maximaal in het Omgevingsloket.

In functie van het behoud van onze waardevolle sites zal er binnen het agentschap Onroerend Erfgoed ook meer ingezet worden op proactieve handhaving en bemiddeling in dossier waar al een vonnis is. Nog al te vaak is handhaving de laatste stap om verwaarlozing te stoppen maar dan is het al vijf na twaalf.

• We blijven lokale overheden stimuleren om een eigen erfgoedbeleid te voeren. Lokale besturen die het engagement op nemen worden aangemoedigd en ondersteund. De criteria tot erkenning van onroerend erfgoeddepots worden geëvalueerd en de financiële ondersteuning herbekeken. We werken hiervoor samen met de Culturele Erfgoeddepots.
• Prioriteit is en blijft om alle partners in de erfgoedzorg nog meer en beter te laten samenwerken om zo de erfgoedzorg in Vlaanderen een nieuw elan te geven.
• We engageren ons om de verhalen, de nieuwe kennis over ons verleden en de resultaten van het meest waardevolle archeologisch onderzoek op een kwaliteitsvolle en publieksvriendelijke wijze te ontsluiten.
• Ons onroerend erfgoed vormt ontegensprekelijk een essentieel element van de identiteit van Vlaanderen. We investeren dan ook in onze publiekswerking om (h)erkenning en draagvlak voor een ambitieus beleid te vergroten. We blijven daarvoor Herita ondersteunen zodat ze zich verder kunnen ontwikkelen tot de centrale middenveldorganisatie inzake erfgoed. Bijzondere aandacht gaat hierbij uit naar het betrekken en waarderen van de vele vrijwilligers in de sector. Ook het Netwerk Open Monumenten moet verder uitbreiden. We streven de integratie van het Netwerk Open Monumenten in de Museumpas na. Wat site-ontwikkeling betreft groeien de sites van Herita uit tot modelsites. De pas gesloten samenwerkingsovereenkomst met vzw Herita bevat goede afspraken in verband met de prioritaire opdracht die moet uitgevoerd worden. Slaagt de VZW er niet in dan wordt de samenwerking beëindigd.